Phần 1: Tổng quan về Bệnh Mờ đục Hậu ấu trùng (TPD) – Một Mối Đe dọa Mới nổi
Bệnh Mờ đục Hậu ấu trùng (TPD) là một hội chứng nguy hiểm gây ra bởi vi khuẩn Vibrio parahaemolyticus và Vibrio harveyi, biểu hiện bằng việc tôm trở nên trong suốt, mờ đục, gan tụy và đường ruột trống rỗng hoặc nhợt nhạt. Bệnh thường xuất hiện trên tôm thẻ chân trắng giai đoạn hậu ấu trùng (từ PL4-PL7), có tỷ lệ lây nhiễm và tử vong cao, đe dọa ngành nuôi tôm.
1.1. Định nghĩa và lịch sử dịch tễ bệnh Mờ đục Hậu ấu trùng trên tôm (TPD)
Bệnh Mờ đục Hậu ấu trùng (Translucent Post-Larva Disease – TPD) là một bệnh truyền nhiễm mới nổi trên tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei), đặc biệt nguy hiểm ở giai đoạn hậu ấu trùng do lây lan cực nhanh và tỷ lệ chết cao. Nhờ các dấu hiệu lâm sàng rất đặc trưng, bệnh còn được gọi bằng những tên khác phản ánh đúng mức độ rủi ro và tình trạng “trong suốt” của tôm bệnh:
- Bệnh Hậu ấu trùng Thủy tinh (Glass Post-Larva Disease – GPD),
- Bệnh do Vibrio gây chết cao (Highly Lethal Vibrio Disease – HLVD).
Tại sao bà con nuôi trồng thủy sản cần đặc biệt lưu ý?
- Tốc độ bùng phát nhanh: chỉ trong thời gian ngắn có thể lan khắp trại giống/ao nuôi.
- Tỷ lệ hao hụt lớn: tập trung vào giai đoạn nhạy cảm nhất của vòng đời tôm.
- Tác động dây chuyền: chất lượng con giống sụt giảm kéo theo rủi ro thất bại của cả vụ nuôi.
Lịch sử dịch tễ – mốc thời gian quan trọng
Trung Quốc (2020):
- Tháng 3/2020: Ghi nhận chính thức các đợt bùng phát đầu tiên tại các trại sản xuất giống ở Quảng Đông và Quảng Tây.
- Tháng 4/2020: Mầm bệnh cho thấy độc lực mạnh và khả năng lây truyền đáng báo động, lan ra phía Bắc Trung Quốc thông qua hoạt động vận chuyển con giống.
Việt Nam (2023):
- Giữa tháng 4/2023: Xuất hiện báo cáo tôm chết hàng loạt với triệu chứng tương tự TPD tại một số trại giống khu vực Miền Trung.
- Đầu tháng 9/2023: Bệnh được ghi nhận tại trại giống và ao nuôi thương phẩm ở các tỉnh trọng điểm Đồng bằng sông Cửu Long gồm Bạc Liêu, Cà Mau, Trà Vinh, tạo nên mối lo ngại lớn cho toàn ngành.
1.2. Tác động và Mức độ Thiệt hại
Bệnh Mờ đục Hậu ấu trùng (TPD) là mối đe dọa cực kỳ nghiêm trọng, đặc biệt nhắm vào giai đoạn hậu ấu trùng (PostLarvae – PL) – giai đoạn vốn dĩ rất nhạy cảm của tôm.
🔹 Đối tượng dễ bị tổn thương nhất:
- Tôm từ PL4 đến PL7 (4 – 7 ngày tuổi) được ghi nhận dễ nhiễm bệnh và thiệt hại nặng nề nhất.
- Không chỉ dừng lại ở trại giống, nhiều báo cáo tại ao nuôi thương phẩm cũng cho thấy dịch bùng phát và gây chết hàng loạt chỉ sau 4 – 12 ngày thả giống, thậm chí có trường hợp muộn hơn, từ 5 – 20 ngày tuổi.
Tốc độ gây chết – “cơn ác mộng” của TPD
Điểm đáng sợ nhất của TPD chính là tốc độ lây lan và gây chết cực nhanh:
- Sau khi xuất hiện cá thể bất thường đầu tiên, tỷ lệ mắc bệnh có thể tăng vọt lên 60% chỉ trong 2 ngày.
- Trong những trường hợp nghiêm trọng, 90 – 100% quần thể có thể chết chỉ trong 3 ngày.
- Các thử nghiệm trong phòng thí nghiệm đã khẳng định độc lực khủng khiếp này: tỷ lệ chết 100% chỉ trong vòng 40 – 48 giờ sau khi phơi nhiễm.
Hậu quả kinh tế – thiệt hại “xóa sổ” cả vụ nuôi
Với tỷ lệ chết gần như tuyệt đối, TPD có khả năng cuốn trôi toàn bộ vốn liếng của người nuôi ngay từ đầu vụ:
- Mất trắng chi phí giống, thức ăn, công chăm sóc, vận hành.
- Một số báo cáo ban đầu ước tính thiệt hại tại Việt Nam có thể lên tới hơn 10.000 ha tôm nuôi bị ảnh hưởng, với giá trị khoảng 5.000 tỷ đồng.
- Tuy nhiên, con số này có sự mâu thuẫn với thời điểm ghi nhận chính thức: Việt Nam chỉ phát hiện dấu hiệu TPD từ giữa năm 2023, và đến cuối năm 2024, báo cáo trình lên Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH) vẫn chưa ghi nhận ổ dịch TPD chính thức nào.
Thách thức trong giám sát dịch bệnh
Sự mâu thuẫn giữa báo cáo thực địa và số liệu chính thức không làm giảm đi mức độ nguy hiểm, mà còn phơi bày lỗ hổng lớn trong hệ thống cảnh báo dịch bệnh:
- Rất có thể các ca bệnh ban đầu bị chẩn đoán nhầm với những bệnh có triệu chứng tương tự, như Hoại tử Gan tụy Cấp tính (AHPND).
- Độ trễ giữa báo cáo thực tế của người nuôi và công bố chính thức khiến công tác phòng chống dịch bị động và chậm trễ.
Cần hệ thống giám sát nhanh & minh bạch hơn
Bài học từ TPD nhấn mạnh:
- Phải có hệ thống giám sát dịch bệnh nhạy bén, chủ động và minh bạch hơn.
- Cần triển khai xét nghiệm các chỉ dấu đặc hiệu của TPD (như gen độc lực vhvp-2) ngay khi có hiện tượng chết hàng loạt ở tôm giống.
- Kịp thời cảnh báo – khoanh vùng – ngăn chặn để tránh dịch lây lan âm thầm, bảo vệ thành quả của người nuôi trồng thủy sản.
Tại VIAProtic — Nhà máy công nghệ sinh học, chúng tôi hiểu nỗi lo của người nuôi: mất mẻ giống nghĩa là mất mồ hôi, công sức và hy vọng. Vì vậy, VIAProtic phát triển các giải pháp sinh học chuyên biệt cho giai đoạn hậu ấu trùng, giúp:
- Ổn định hệ vi sinh môi trường nhờ chế phẩm vi sinh được tuyển chọn.
- Giảm áp lực vi khuẩn gây bệnh mà không phụ thuộc quá nhiều vào kháng sinh.
- Tăng sức đề kháng cho tôm giống, hỗ trợ tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng.
Chúng tôi luôn đồng hành cùng người nuôi với tư vấn kỹ thuật, hướng dẫn sử dụng và chương trình hậu mãi để tối ưu kết quả nuôi.
(BT: Như Ngọc)
